Niedawno ukazała się nowa książka Moniki Rekowskiej:
„W poszukiwaniu antycznej Cyrenajki… 200 lat badań na tle rozwoju zainteresowań archeologią w Europie (1706-1911)”
Książka została nagrodzona:
Nagrodą Clio I stopnia w r. 2014 przyznawaną przez Rektora UW na wniosek Dziekana Wydziału Historycznego oraz
Nagrodą Prezesa Rady Ministrów za wysoko ocenione osiągnięcia będące podstawą nadania stopnia naukowe doktora habilitowanego (2015)
Kilka zdań ze wstępu:
W poszukiwaniu antycznej Cyrenajki… to książka, której akcja toczy się równolegle na dwóch kontynentach – w Afryce i w Europie.
W Afryce północnej, w rejonie między Egiptem a zatoką Wielka Syrta leży Cyrenajka, obiekt zainteresowań wielu Europejczyków już od okresu renesansu. Wyobraźnię humanistów, historyków i antykwarystów ożywiały opowieści starożytnych o Ogrodzie Hesperyd, rzece zapomnienia Lethe, wspaniałej Kyrene i świętym źródle Apollina, a także sylfium, roślinie tak słynnej, jak tajemniczej.
Skąpych informacji na temat zabytków Kyrene i innych miast słynnej Pentapolis dostarczały średniowieczne rozprawy historyków i geografów arabskich. Znajomość położenia miast przetrwała także za pośrednictwem map, zwłaszcza morskich, spadkobierców średniowiecznych portolanów. Jednak dla Europejczyków możliwość bezpośredniego kontaktu z zabytkami nastąpiła dopiero w wieku XVIII, gdy najpierw w Trypolisie, a później w Bengazi zaczęli się pojawiać dyplomaci z Francji, Sardynii i Wielkiej Brytanii. Przyczyny polityczne sprawiły, że żyzny i bogaty niegdyś region pozostawał na uboczu badań archeologicznych. Szczyt zainteresowań Cyrenajką – i szczególne natężenie podróży – przypadły na pierwszą połowę wieku XIX, chociaż dopiero w sto lat później podjęto w niej naukowe badania archeologiczne.
Przedmiotem niniejszej pracy są zatem relacje podróżników do Cyrenajki, a jej zasadniczą część stanowi analiza owych relacji w kontekście ich znaczenia dla badań topograficznych regionu […].
W opowieści podstawową grupę bohaterów stanowią ci, którzy podróżowali po Cyrenajce lub czasowo w niej przebywali. Byli wśród nich lekarze i inżynier, księża, wojskowi i dyplomaci, artyści i poszukiwacze przygód, uczeni i archeolodzy – ludzie w różnym wieku i różnego autoramentu. Wiele ich różniło: wykształcenie, cel podróży, stan posiadania itp. Łączyło jedno – wielka ciekawość i odwaga, umiłowanie przygód i umiejętność przetrwania w trudnych i niebezpiecznych warunkach, wynagrodzone niecodziennymi odkryciami, wreszcie – zainteresowanie dla starożytnych ruin, które stanowi – dla potrzeb niniejszego opracowania – o wartości ich relacji.
Krótki zarys historii podróży na tle panoramy dziejów Libii w XVIII i XIX wieku poprzedza prezentację sylwetek podróżników, ze szczególnym uwzględnieniem tych, dla których Cyrenajka stanowiła główny punkt zainteresowań, a których spostrzeżenia i obserwacje czynione w terenie wniosły nowe informacje na temat topografii i architektury zwiedzanych miast (Rozdział II). Zasadniczą część pracy stanowi prezentacja antycznych ośrodków Cyrenajki (Rozdział III). Ta część uzupełniona jest o tabelę, gdzie w formie graficznej zobrazowana jest częstotliwość odwiedzania poszczególnych miejsc oraz wypisy z tekstów źródłowych (na płycie CD).
Ważną grupę bohaterów stanowią również ci, którzy wykorzystywali w swoich badaniach napływające wiadomości o Cyrenajce – ci, których rzeczone relacje, a także przywożone odpisy inskrypcji, mapy i plany miast oraz zabytki inspirowały do naukowej refleksji. Wśród nich odnaleźć można historyków i antykwarystów, przyrodników i geografów, epigrafików, numizmatyków, wreszcie – archeologów. Cyrenajka była obiektem zainteresowań wszystkich największych uczonych, którzy interpretowali, wyjaśniali, porównywali ze starożytnymi źródłami pisanymi efekty prospekcji w terenie prowadzonej przez podróżników, opisywali i komentowali zabytki przywożone do Europy. Rezultaty ich przemyśleń publikowane w czasopismach i książkach pozwoliły na bliższe poznanie Cyrenajki zarówno przez badaczy, jak i przez zwyczajnych miłośników antyku. Same zabytki zaś przyczyniły się do rozwoju badań teoretycznych nad różnymi kategoriami obiektów (Rozdział IV).
Wieki XVIII i XIX to okres szczególnie istotny dla archeologii, która wchodziła wówczas z fazy przednaukowej w naukową. W tym czasie podlegała ona intensywnym zmianom, za sprawą zarówno wybitnych uczonych, jak i rzeszy mniej lub bardziej wykształconych podróżników po całym Śródziemnomorzu, których relacje, nadsyłane opisy i przekazy ikonograficzne oraz aktywność w terenie dają owych zmian świadectwo. W opracowaniach na temat historii archeologii wzmianki o Cyrenajce ograniczają się z reguły do podania dwóch lub trzech nazwisk, wyrwanych z szerszego kontekstu. Tymczasem na podstawie historii odkryć w Cyrenajce można uchwycić i prześledzić ważkie etapy w kształtowaniu się zainteresowań archeologicznych – od antykwaryzmu do powstania archeologii naukowej, uprawianej zarówno w terenie, jak i w gabinecie. Z jednej strony wyrażane na kartach relacji poglądy na sztukę starożytną oraz stosowane metody prospekcji i eksploracji w terenie stanowiły bezpośrednie odbicie panujących wówczas tendencji, z drugiej jednak – ustalenia topograficzne, obserwacje dotyczące zabytków oraz same zabytki odegrały dużą rolę w ewolucji poglądów archeologicznych i teorii naukowych.
Oddajmy zatem Cyrenajce należne jej miejsce w historii archeologii!
Książkę można nabyć m.in. w bibliotece IAUW.
